 |
از هیروشیما تا فوکوشیما
 |
بی بی سی فارسی
زندگی ما مدیون خورشید به عنوان یک راکتور هسته‌ای غول‌آسا است. نور خورشید از فاصله‌ای بسیار دور این محیط زیست را انرژی می‌بخشد، ولی در روی زمین کسی نمی‌خواهد در جوار یک راکتور زندگی کند. در واقع، راکتورهای هسته‌ای از دور دل را می‌برند و از نزدیک زهره را.
دو میلیارد سال قبل در معدن اورانیوم "اوکلو" در گابون، یک راکتور طبیعی به مدت یک تا ۳ دقیقه به کار افتاد، ولی اولین قدم انسان‌ها در راه مهم تولید این نوع انرژی، توسط اینشتین در سال ۱۹۰۵ میلادی برداشته شد.
با رشد تئوری کوانتومی به‌ویژه در آلمان و با بهره‌گیری از فرمول مشهور "وایسکر" در سال ۱۹۳۵ و بالاخره تجزیه اورانیوم توسط "اتو هان" در سال ۱۹۳۸ و شروع جنگ جهانی در سال ۱۹۳۹، حرکت به سوی استفاده از انرژی هسته‌ای در دستور کار دانشمندان قرار گرفت.
نخستین راکتور در دوم دسامبر ۱۹۴۲ توسط "فرمی" و "ژیلارد" (پدر بمب اتم) شروع به کار کرد، در حالی که ژیلارد معتقد بود که آن روز به نام روزی سیاه در تاریخ بشریت ثبت خواهد شد و با انفجار بمب اتمی در هیروشیما حدس او به حقیقت پیوست.
شدیدترین مجازات برای کوچک‌ترین اشتباه
از دو راه می‌توان به انرژی هسته‌ای دست یافت؛ یکی از ترکیب عناصر سبک مانند هیدروژن و تبدیل آن به هلیوم که این راه برای تهیه بمب هیدروژنی موفقیت‌آمیز بوده و همچنین راه دوم، از طریق تجزیه عناصر سنگینی مانند اورانیوم. یک مقایسه ساده نشان می‌دهد که چرا ایجاد این نوع راکتور، یعنی روش دوم، سرلوحه کار اکثر کشورهای جهان قرار گرفته است. در واقع، تجزیه یک هسته اورانیوم ۶۶ میلیون بار بیشتر از سوختن یک اتم کربن انرژی تولید می‌کند.
به این ترتیب، برای مدت کوتاهی همه فکر می‌کردند که مسئله انرژی برای ما دیگر حل شده است. هم‌اکنون در حدود ۴۰۰ راکتور در جهان مشغول به کار هستند که ۲ درصد انرژی اولیه جهان را تامین می‌کنند. جالب اینجاست که راندمان تبدیل انرژی گرمایی به نیروی الکتریکی در راکتورها فقط در حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد است. اکثر راکتورهای جهان امروز از دو نوع راکتور نسل اول و دوم هستند که با آب سبک کار می‌کنند.
"حادثه در نیروگاه هسته‌ای می‌تواند منطقه‌ای را برای صدها یا هزاران سال غیرمسکون کند. به طور ساده، می‌توان گفت که انرژی هسته‌ای، کوچک‌ترین اشتباه ما را به شدت مجازات می‌کند."
اما از آنجایی که هر جا که نور هست، سیاهی هم وجود دارد، مدت زیادی طول نکشید که عده‌ای از این خواب خوش بیدار شدند و متوجه نقاط منفی این انرژی جدید شدند. امروزه، کارشناسان بر این نکته تأکید زیادی دارند که منابع انرژی مورد نیاز هر کشور برای پیشرفت و حفظ محیط زیست، باید با در نظر گرفتن امکانات آن کشور انتخاب شود.
در نگاهی کوتاه به مزایا و معایب انرژی هسته‌ای، می‌توان به این جمع‌بندی رسید:
مزایا
۱- یکی از شاخص‌های مهم خطرات محیط زیست، تولید دی‌اکسیدکربن است. کارخانه‌هایی که به طور "غیرمستقیم" از انرژی خورشید (زغال سنگ، نفت و غیره) استفاده می‌کنند، برای تولید مقدار معینی از انرژی الکتریکی، ۹۰ درصد بیشتر از منابع هسته‌ای گاز اکسیدکربن ایجاد می‌کنند.
۲- تغییرات قیمت اورانیوم، در قیمت انرژی تولید شده تاثیر زیادی ندارد و برنامه‌های اقتصادی باثبات بیشتری را می‌شود طرح کرد.
معایب
۱- راکتورها در حالت بحرانی کار می‌کنند؛ به این معنی که تغییرات بسیار کمی در تولید و نابودی نوترون‌ها باعث خاموشی یا انفجار آن خواهد شد.
برای جلوگیری از این حادثه، باید دستگاه‌های کنترل خیلی درست و با اطمینان کار کنند و کارکنان باید خیلی آموزش دیده باشند. این دو فاکتور باعث انفجار راکتور شماره ۴ چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ شد؛ به طوری که در مدت کمتر از ۲ و نیم ثانیه، تولید گرما به بیشتر از ۱۰۰ برابر رسید و انفجار این راکتور، تلفات و آلودگی قابل‌توجهی به جا گذاشت.
چنین حوادثی منجر به انتشار وسیع مواد رادیواکتیو در محیط می‌شود و می‌تواند منطقه‌ای را برای صدها یا هزاران سال غیرمسکون کند.
۲- اگر در راکتور به هر علتی دستگاه‌های سردکننده از کار بیافتد و راکتور درست عمل نکند و خاموش شود، راکتور ۲۰۰ میلیون وات انرژی گرمایی تولید می‌کند و بعد از ۲۴ ساعت به ۱۵ میلیون وات می‌رسد. این انرژی کافی است که هسته سوخت راکتور را ذوب کند و در صورت نشر به خارج، خساراتی بزرگ به وجود آورد. این حالت را در فوکوشیما ژاپن دیدیم. زلزله و سونامی ژاپن در سال میلادی که گذشت، علاوه بر تلفات و تخریب زیاد، به نیروگاه اتمی فوکوشیما آسیب زد و نگرانی‌های زیادی را در این زمینه به وجود آورد. طبق اعلام دولت ژاپن، پاکسازی هسته راکتور فوکوشیما ۴۰ سال طول خواهد کشید.
۳- در جهان یک میلیون و ۷۶۶ هزار و ۴۰۰ تن اورانیوم موجود است (۲۰۰۸) و مصرف اورانیوم در سال، ۶۴ هزار و ۶۱۵ تن است؛ یعنی فقط برای حدود ۲۷ سال این انرژی برای مصرف موجود است و باید آن را "انرژی دوران گذار" نامید.
۴- راکتور مقدار زیادی زباله‌های رادیواکتیو تولید می‌کند که بعضی از آنها باید بیش از صدها هزار سال در جایی مطمئن نگهداری شوند. این مشکل تا به حال در هیچ جای جهان حل نشده است.
"بعد از حادثه فوکوشیما دولت آلمان تصمیم گرفت که تا سال ۲۰۲۲ میلادی تمام راکتورهای آلمان را که جزو مطمئن‌ترین در جهان بودند، خاموش کند. این تصمیم در مملکتی گرفته شده که بزرگ‌ترین سهم را در کشف این فناوری داشته است."
۵- از سوی دیگر، استخراج اورانیوم صدمات زیادی به محیط زیست وارد می‌کند.
۶- بر اثر حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل، احتمال خطر نابودی راکتور و پخش مواد رادیواکتیو افزایش می‌یابد.
به طور ساده، می‌توان گفت که انرژی هسته‌ای، کوچک‌ترین اشتباه ما را به شدت مجازات می‌کند.
"استفاده از خرد انسانی" حق مسلم ماست
برای رفع کمبود اورانیوم، در سال ۱۹۶۴ میلادی یک راکتور آزمایشی در آمریکا ساخته شد که به کمک نوترون‌های با سرعت زیاد خودش مواد سوخت هسته‌ای تولید می‌کرد، اما با وجود کوشش‌های زیاد، تا به حال نتوانسته‌اند یک راکتور بزرگ از این نوع که با اطمینان کار کند را به کار اندازند.
دولت آلمان نیز بعد از شروع این طرح، به دنبال تظاهرات مردم از آن صرف‌نظر کرد. این نوع راکتورها می‌توانند سوخت هسته‌ای را ۶۰ برابر کنند و امکان استخراج انرژی هسته‌ای از منابع رادیواکتیو موجود را برای یک هزار و ۶۴۰ سال دیگر تمدید کنند.
در این اواخر نیز بیشتر در این راه کوشش می‌شود که زباله‌های اتمی که قابل شکاف (تجزیه) هستند، مورد استفاده قرار دهند و امیدوارند که بتوانند زباله‌های اتمی را به میزان ۹۹ درصد کاهش دهند. در بلژیک امیدوارند تا سال ۲۰۲۴ میلادی، اولین راکتور آزمایشی را در پروژه "مورا" با این هدف به کار گیرند. هم‌اکنون نیز دو راکتور در فنلاند ساخته می‌شود که از لحاظ ایمنی، بهترین‌ها در جهان خواهند بود.
بعد از حادثه فوکوشیما دولت آلمان تصمیم گرفت که تا سال ۲۰۲۲ میلادی تمام راکتورهای آلمان را که جزو مطمئن‌ترین در جهان بودند، خاموش کند. این تصمیم در مملکتی گرفته شده که بزرگ‌ترین سهم را در کشف این فناوری داشته است.
کنفرانس اقلیمی در دوربان آفریقای جنوبی در پایان سال ۲۰۱۱ نشان داد که خطرات ناشی از انتشار کربن به زودی رفع نمی‌شود و شاید باز روزی جهان برای مبارزه با آن به سوی انرژی هسته‌ای برگردد و این یعنی انتخاب بین خودکشی تدریجی یا خودکشی فوری مانند چرنوبیل.
تنها راه نجات، "استفاده مستقیم" از انرژی خورشیدی و به طور کلی انرژی‌هایی است که پیشرفت را میسر می‌کنند و محیط زیست را حفظ می‌کنند.
این شعار که انرژی هسته‌ای حق مسلم ما است، شاید از لحاظ حقوقی درست باشد، ولی باید هیچوقت فراموش نکنیم که استفاده از "خرد انسانی" نیز نه تنها حق مسلم، بلکه "وظیفه" مسلم ما است.
394 page views
|
|
|
|