 |
ايران در رقابت پرسرعت توسعه نفت و گاز جهان
 |
جام جم آنلاين: چشم‌انداز آينده اقتصاد جهان نشان مي‌دهد تقاضاي انرژي و نقش نفت و گاز در آينده زندگي بشر افزايش قابل ملاحظه‌اي خواهد يافت. طي پيش‌بيني كارشناسان، تقاضاي نفت در 20 سال آينده بيش از 2 برابر اكنون خواهد بود.
بر اين اساس كشورهاي داراي ذخاير هيدروكربوري (نفت و گاز) برنامه‌هايي را براي توسعه و افزايش توليد ذخاير انرژي خود در نظر گرفته‌اند.
در حال حاضر 12 عضو اوپك با در اختيار داشتن 65 درصد ذخاير شناخته شده انرژي جهان 40 درصد از نفت مورد نياز دنيا را تامين مي‌كنند.
اين كشورها نيز براي توسعه ميادين نفتي خود دست به اقداماتي زده‌اند كه در نتيجه رقابت تنگاتنگي ميان كشورها براي افزايش توليد نفت و گاز ايجاد شده است.
اين رقابت در ميان اعضاي اوپك نيز ديده مي‌شود. ايران كه براساس آخرين ارزيابي‌ها 151 ميليارد بشكه ذخاير هيدروكربوري در اختيار دارد و از اعضاي شاخص اوپك محسوب مي‌شود داراي تعداد زيادي ميادين مشترك با برخي از اعضاي اوپك از جمله قطر، كويت، عربستان و عراق است كه براي توسعه اين ميادين در رقابت با آنها قرار دارد. حال سوال اين است كه وضعيت فعلي توليد ايران و اعضاي اوپك و كشورهاي توليدكننده نفت غيراوپكي چگونه است و چشم‌انداز صنعت نفت ايران طي 5 يا 10سال آينده در قياس با ساير كشورهاي توليدكننده چه خواهد بود؟ آيا اساسا چشم‌انداز ترسيم شده براي توليد نفت و گاز در ايران توان رقابت با اهداف و برنامه‌هاي ترسيم شده ساير كشورها را دارد؟
ميادين مشترك، اولويت توسعه
در حال حاضر به علت شرايط خاص موجود، ميادين مشترك نفت و گاز ايران با ساير كشورها در اولويت توسعه قرار گرفته‌اند و بزرگ‌ترين ميدان گازي مشترك ايران و قطر يعني پارس جنوبي هم‌اكنون به عنوان سمبل پروژه‌هاي نفتي و گازي كشور ترسيم شده است.
دولت نهم با آغاز فعاليت خود چشم‌انداز ويژه‌اي براي رشد توليد نفت در نظر گرفت و آن رسيدن به توليد 5 ميليون بشكه نفت در روز است كه اين هدف به عنوان آرمان اصلي صنعت نفت ترسيم شد. هرچند اكنون با اين مطلوب فاصله زيادي وجود دارد، اما برنامه‌ريزي براي دستيابي به چنين هدفي نيازمند سرمايه‌گذاري سالانه حداقل 20 ميليارد دلاري در بخش بالادستي نفت است كه از مجموع اين رقم بخش مربوط به ميادين نفتي، بخش مربوط به ميادين گازي و مابقي براي فعاليت‌هاي اكتشافي اختصاص داده مي‌شود.
در عين حال بايد توليد تمامي ميادين مشترك نفتي تا پايان برنامه پنجم 125 درصد و ميادين توليد گاز 200 درصد افزايش يابد.
در حال حاضر توليد نفت كشور نزديك به 4 ميليون بشكه در روز و صادرات نفت ايران حدود 5/2 ميليون بشكه در روز است كه قرار است طي برنامه پنجم توسعه توليد روزانه نفت خام به 5 ميليون بشكه برسد.
اكتشاف، محور توسعه
سرمايه‌گذاري و توجه به بخش اكتشاف و مطالعات مخازن براي رسيدن به هدف مطلوب توليد، به عنوان يكي از بخش‌هاي مهم بالادستي نفت در برنامه توسعه آن مورد تاكيد قرار گرفته است به طوري كه هم‌اكنون تمركز 40 درصد از فعاليت‌هاي اكتشافي در ميادين مشترك است.
براساس برنامه‌اي كه شركت ملي نفت درخصوص اكتشاف طرح‌ريزي كرده است كشور به 96 بلوك اكتشافي تقسيم شده كه تاكنون قرارداد مطالعاتي و توسعه 15 بلوك به امضا رسيده است.
طي برنامه چهارم توسعه هر سال 6 دكل به اكتشاف اختصاص مي‌يافت و قرار است طي برنامه پنجم توسعه 8 دكل در سال به فعاليت‌هاي اكتشافي بپردازند كه 40 درصد اين فعاليت‌ها در نقاط و ميادين مشترك با همسايگان صورت مي‌گيرد.
در حال حاضر شركت ملي نفت 14 طرح اكتشاف و توسعه، توسعه 30 ميدان نفتي خشكي و دريايي، توسعه 11 ميدان گازي خشكي و دريايي و توسعه 9 سازند گازي را در دستور كار دارد.
آيا نفت به هدف مي‌رسد؟
ارزش توليد نفت و گاز ايران در سال گذشته 217 ميليارد دلار گزارش شده و پيش‌بيني مي‌شود در صورت جذب منابع مالي، ارزش اين توليدات به 350 ميليارد دلار تا پايان برنامه پنجم توسعه برسد.
براين اساس ظرفيت توليد نفت خام، گاز طبيعي و ميعانات گازي تا سال 1394 افزايش خواهد يافت و براي توليد روزانه 4/4 ميليون بشكه نفت خام، يك ميليارد و 470 ميليون متر مكعب گاز طبيعي و يك ميليون و 200 هزار بشكه ميعانات گازي تا پايان برنامه پنجم توسعه هدف‌گذاري شده است.
از اين‌رو صنعت نفت براي تحقق چنين اهدافي به جذب منابع مالي ريالي و ارزي به شيوه‌هاي مختلفي دست زده است كه انتشار اوراق مشاركت براي توسعه ميدان گازي پارس جنوبي در سال گذشته يكي از اين اقدامات بود.طبق آمار رسمي كه مقامات شركت ملي نفت ارائه مي‌كنند سال گذشته اين شركت توانست 6/17 ميليارد دلار سرمايه در صنعت نفت (بخش نفت) جذب كند كه حدود 73 درصد سرمايه‌گذاري‌هاي صورت گرفته در اين صنعت محسوب مي‌شود.
افق 1404
ترسيم افق بلندمدت براي صنعت نفت، اين اميد را براي صنعت ايجاد كرده كه نفت همچنان محور توسعه است زيرا در سند چشم‌انداز 20 ساله كشور كه براي سال 1404 طراحي شده نفت در مقام نخست قرار دارد زيرا هدف‌گذاري براي جلب سرمايه 500 ميليارد دلاري موردنياز صنعت نفت براي دستيابي به اين افق بيانگر اهميت اين صنعت است. در حالي كه در برنامه پنجم توسعه در بخش بالادستي نفت حدود 125 ميليارد دلار جذب سرمايه پيش‌بيني
شده است.علاوه بر اين، توسعه 45 ميدان نفتي و گازي نيز در دستور كار برنامه پنجم قرار دارد كه اين امر در سند افق 1404 نيز مشاهده مي‌شود اما رسيدن به اهداف جز در سايه جذب منابع مالي امكان‌پذير نيست.
فازهاي باقيمانده پارس جنوبي
اعداد و ارقامي كه براي سرمايه‌هاي جذب‌شده به منظور توسعه 14 فاز باقيمانده پارس جنوبي طي 2 سال اخير ارائه مي‌شود نشاندهنده توجه جدي براي توسعه اين ميدان است، اگرچه امروز طي آمارهايي كه ارائه مي‌شود برداشت بسيار بيشتر قطر از اين ميدان نگراني‌هايي را براي ايران ايجاد كرده است اما همين موضوع خود باعث ايجاد رقابت براي سرمايه‌گذاري و توجه بيشتر به اين ميدان پراهميت گرديده است.
براين اساس باتوجه به اهداف و برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته براي توسعه صنعت نفت ايران بايد به وضعيت طرح‌هاي توسعه‌اي و وضعيت ساير كشورهاي رقيب نيز اشاره و توجه كرد تا سهم هريك از توليدكنندگان نفت در تامين سبد انرژي كشورهاي جهان مشخص شود.
عربستان
عربستان به عنوان يكي از بزرگ‌ترين توليدكنندگان نفت در جهان مطرح است كه رقيب اصلي ايران در اوپك نيز به شمار مي‌رود. اين كشور در حال حاضر با نزديك به 9 ميليون و 800 هزار بشكه توليد در روز رتبه اول اوپكي‌ها را داراست، توليد عربستان قرار است طي ماه‌هاي آينده به 10 ميليون بشكه در روز برسد.
اين كشور ظرفيت توليد روزانه 12 ميليون بشكه نفت خام را دارد كه رشد چشمگير سرمايه‌گذاري از 2 دهه قبل عربستان را به اين جايگاه رسانده است.
عربستان در حال حاضر اغلب سرمايه‌گذاري خود را معطوف به بخش پتروشيمي كرده است و شركت نفتي «آرامكو» كه توسعه همه‌جانبه صنعت نفت اين كشور را برعهده دارد براي توليد سالانه 130 ميليون تن محصول پتروشيمي برنامه‌ريزي كرده است. در شرايط فعلي ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي عربستان حدود 65 ميليون تن برآورد شده است در حالي كه ظرفيت توليد محصولات پتروشيمي ايران به 52 ميليون تن رسيده و قرار است با راه‌اندازي طرح‌هاي جديد تا پايان اسفند امسال به مرز 60 ميليون تن نيز برسد. از اين‌رو اين كشور در اوپك براي تعيين سقف توليد و حتي تاثير بر بازار منطقه‌اي و جهاني نفت همواره يكي از رقباي مهم ايران به شمار مي‌رود.
عراق
عراق نيز يكي از اعضاي اوپك است كه داراي ذخاير قابل توجه هيدروكربوري است. توسعه ميادين نفتي اين كشور به دليل شرايط سياسي در 2 دهه اخير به تعويق افتاده و در حال حاضر اين كشور نزديك به 5/2 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كند. اما از آنجا كه استراتژي و هدف قدرت‌هاي غربي از اشغال عراق، دستيابي به انرژي بيشتر، سريع و ارزان است، سيل شركت‌هاي اروپايي براي دستيابي به ذخاير نفتي اين كشور گسيل شده‌اند. از اين‌رو، در حال حاضر برنامه توسعه بخش نفت عراق تا سال 2017 طراحي شده است و عراق در برنامه خود دستيابي به توليد 10 ميليون بشكه نفت خام را در دستور كار دارد.
هم‌اكنون شركت‌هاي بزرگ نفتي از جمله اني ايتاليا، شل، توتال، اكسيدنتال پتروليوم آمريكا، كوگاز كره جنوبي و غيره در مناقصات نفتي عراق برنده و در توسعه ميادين نفتي اين كشور حاضر شده‌اند.
توسعه مهم‌ترين ميدان نفتي عراق، زبير، هم‌اكنون در اختيار شركت ايتاليايي اني است كه 18 ميليارد دلار براي توسعه آن سرمايه‌گذاري كرده است.
عراق طي 2 سال اخير، 2 دور مناقصه نفتي و يك دور مناقصه گازي برگزار كرده و در اين مناقصه‌ها حق امتياز توسعه و برداشت از 12 ميدان نفتي و 3ميدان گازي را به شركت‌هاي بين‌المللي واگذار كرده است.
ونزوئلا
اين كشور در آمريكاي جنوبي از اعضاي اوپك است كه توليد نفت آن در حال حاضر نزديك به 3 ميليون بشكه در روز است. اين كشور بيشتر توليدكننده نفت خام‌هاي سنگين و فوق‌سنگين است و در سال‌هاي اخير سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي را براي توسعه ميادين نفتي خود انجام داده است. ايران نيز در برخي از پروژه‌هاي توسعه‌اي نفتي ونزوئلا مشاركت دارند.
ونزوئلا براي توليد روزانه 4 ميليون بشكه نفت در روز هدف‌گذاري كرده است.
امارات متحده عربي
امارات نيز از ديگر اعضاي اوپك است كه داراي 97 ميليارد و 80 ميليون بشكه ذخيره اثبات شده نفتي است كه اين ميزان 8 درصد كل ذخاير دنيا محسوب مي‌شود.
امارات متحده عربي براي تسهيل در توسعه صنعت نفت خود به همكاري با غول‌هاي نفتي خارجي پرداخته و تقريبا براي تمام ميادين اين كشور تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي توسعه‌اي صورت گرفته است. طبق اعلام وزير انرژي امارات، برنامه توسعه ميادين نفتي موجب افزايش 5/3 ميليون بشكه‌اي ظرفيت توليد نفت اين كشور طي 5 سال آينده مي‌شود.
كويت
كويت نيز از اعضاي سازمان اوپك است كه داراي ذخاير اثبات شده 101 ميليارد و 500 ميليون بشكه‌اي است. اين ذخاير 8/8 درصد كل نفت جهان را تشكيل مي‌دهد و با اين وصف كويت چهارمين دارنده ذخاير بزرگ نفت در جهان است. اين كشور 1600 چاه نفت دارد كه بيشترين نفت اين كشور در ميدان بزرگ 70 ميليارد بشكه‌اي «بورقان» توليد مي‌شود كه بعد از ميدان نفتي «القوار» عربستان ، دومين ميدان بزرگ نفتي دنياست.كويتي‌ها براي توليد 4 ميليون بشكه نفت تا سال 2020 با سرمايه‌گذاري 26 ميليارد دلاري برنامه‌ريزي كرده‌اند.
قطر
قطر يكي از اعضاي اوپك است، اما به دليل قرار داشتن در مرتبه سوم كشورهاي دارنده ذخاير گاز در دنيا بيشتر به اين عنوان مطرح شده است. ميدان گازي شمال اين كشور كوچك، بزرگ‌ترين ميدان گازي خالص (بدون نفت) دنياست كه اين ذخاير 900 تريليون فوت مكعب معادل 162 ميليارد بشكه يعني 15 درصد نفت جهان است. اين ميدان با شرايط توليد فعلي تامين‌كننده گاز تا 200 سال آينده است.
اين كشور در زمينه توليد نفت فعاليت كمتري طي سال‌هاي گذشته داشته و تمام پتانسيل توليدي خود را در زمينه گاز صرف كرده است.
قطر روزانه نزديك به 900 هزار بشكه نفت نيز توليد مي‌كند. اين كشور چشم‌انداز بالايي براي توليد گاز و LNG با همكاري گسترده شركت‌هاي خارجي طراحي كرده است كه در حال حاضر در ميدان پارس جنوبي در حال برداشت400تا 450ميليون مترمكعب گاز در روز است.
ليبي
از ديگر اعضاي اوپك است كه شركت‌هاي اروپايي چشم‌انداز توليد نفت تا سقف 4 ميليون بشكه نفت را طي 5 سال آينده براي اين كشور ترسيم كرده بودند، اما به دليل تغييرات سياسي در ليبي هم‌اكنون برخي از اين شركت‌ها از اين كشور خارج شده‌اند.در حال حاضر يك ميليون بشكه نفت توليد ليبي از بازار جهاني نفت خارج شده است و پيش از اين ليبي نزديك به 2 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كرد و خريداران عمده نفت آن كشورهاي اروپايي بودند.
آنگولا
از كوچك‌ترين اعضاي اوپك است كه نزديك به 2 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كند. ايران براي توسعه ميادين نفتي اين كشور همكاري مشترك دارد و براي توليد 3 ميليون بشكه نفت تا سال آينده ميلادي ـ 2012 ـ برنامه‌ريزي شده است.
الجزاير
يكي از اعضاي اوپك است كه علاوه بر توليد نفت محور توسعه صنعت نفت و گاز خود را «صادرات گاز» قرار داده است.اين كشور نزديك به 5/1 ميليون بشكه نفت در روز نفت توليد مي‌كند و طي برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته قرار است تا سال 2015 ميلادي صادرات گاز خود را از 62 ميلياردمترمكعب فعلي به 100 ميليارد مترمكعب افزايش دهد.
الجزاير پنجمين صادركننده گاز در جهان و سيزدهمين توليدكننده و نهمين صادركننده نفت جهان است.شركت سوناتراك الجزاير در نظر دارد تا سال 2014 ميلادي حدود 63 ميليارد دلار در بخش صادرات گاز طبيعي سرمايه‌گذاري كند.
اكوادور
اين كشور از نظر رتبه توليد در مقام آخر اوپك قرار دارد و نزديك 600 هزار بشكه در روز نفت توليد مي‌كند كه 70 درصد آن توسط شركت‌هاي دولتي اين كشور توليد مي‌شود.
اين كشور براي توسعه 4 ميدان نفتي قديمي طي 5 سال آينده يك ميليارد و 500 ميليون دلار سرمايه خارجي جذب مي‌كند و با شركت‌هاي آمريكايي شلمبرگر، ميوجوز و هاليبرتون قرارداد امضا كرده است.اكوادور قصد دارد توليد خود را به 15 ميليون بشكه در روز برساند.
نيجريه
هم‌اكنون نزديك به 2 ميليون بشكه نفت در روز توليد مي‌كند و شركت انگليسي ـ هلندي شل در اين كشور حضوري فعال دارد.
ظرفيت توليد نفت نيجريه 3 ميليون بشكه است، اما درگيري‌هاي سياسي و حملات مخالفان نيجريايي به تاسيسات نفتي اين كشور منجر به كاهش 20 درصدي (حدود 700 هزار بشكه) توليد نفت اين كشور شده است.
با توجه به آنچه به عنوان اهداف و برنامه‌هاي توليد نفت و گاز در جهان ترسيم شده تا آينده توليد انرژي فسيلي همچنان ايمن بماند، برنامه‌هاي ايران نيز در اين ميان از اهميت بالايي برخوردار است. زيرا دارنده دومين ذخاير گازي و نفتي جهان مي‌تواند نقش تعيين‌كننده‌اي در تامين انرژي جهان داشته باشد.
افزايش توليد نفت و گاز ايران باعث افزايش قدرت بين‌المللي كشور شده و موقعيت ممتاز و استراتژيك ايران در منطقه را ارتقا خواهد بخشيد.
از اين رو با توجه به برنامه‌هاي توسعه‌اي كشورهاي توليدكننده نفت و در نظر گرفتن افق توليد نفت و گاز در اغلب اين كشورها شايسته است توجه و جديت بيشتري براي جلب و جذب سرمايه‌هاي داخلي و خارجي براي ارتقا و توسعه صنعت نفت و رسيدن به اهداف برنامه پنجم توسعه و سند چشم‌انداز به كار گرفته شود.
زيبا اسماعيلي / گروه اقتصاد
312 page views
|
|
|
|