 |
واردات مجدد بنزین در ایران، نشانه چیست؟
 |
بی بی سی فارسی- اکبر امید
وزارت نفت ایران گفته های نمایندگان مجلس این کشور را تایید کرده است که در پی بروز "برخی از مشکلات" ایران واردات بنزین را بار دیگر از سر می گیرد.
این گفته کوتاه بیش از هر چیز احتمال عدم دستیابی به یکی از اهداف مهم طرح هدفمند کردن یارانه های دولت محمود احمدی نژاد، یعنی کاهش مصرف بنزین را نشان می دهد.
دیگر آنکه ناکامی افزایش ظرفیت تولید بنزین، پس از انقلاب بهمن سال ۱۳۵۷را یادآوری می کند و احتمالا از جدی گرفته شدن آثار مخرب بنزین ساخت ایران بر سلامت شهروندان این کشور خبر می دهد.
یارانه نقدی بدون کاهش مصرف بنزین
دولت بنا داشت تا با افزایش قیمت انرژی و سوخت از جمله بنزین در چارچوب قانون هدفمندی یارانه ها، میزان مصرف این کالا را کاهش دهد.
واردات بنزین در سال های اخیر از مرز ۷ میلیارد دلار در سال گذشت و بنزین به یکی از مهمترین اقلام وارداتی ایران تبدیل شد. غیر از هزینه ارزی که بابت واردات بنزین به دولت تحمیل می شد، دولت حجم قابل توجهی منابع مالی نیز به صورت یارانه برای مصرف آن اختصاص می داد.
به این ترتیب ایران به بزرگترین پرداخت کننده یارانه بنزین در جهان تبدیل شد و میزان یارانه انرژی تا سال ۱۳۸۸ (یک سال پیش از آغاز قانون هدفمند کردن یارانه ها) مطابق آمار اعلام شده بانک جهانی، معادل ۳۸ درصد کل بودجه سالانه ایران بود.
همچنین مجموع یارانه سوخت در بودجه عمومی، دو برابر بودجه عمرانی کل کشور بوده است.
پرداخت یارانه غیر مستقیم سوخت باعث شد تا شهروندان ایرانی رتبه اول را در جهان به خود اختصاص دهند و ۵ برابر میانگین جهان در ایران مصرف کنند.
در سال ۲۰۰۷ ایران که سهم آن از جمعیت جهان یک درصد است، ۹ درصد سوخت جهان را مصرف کرد.
فشار ناشی از هزینه بالای واردات بنزین و نیز فشار بودجه ای یارانه آن سبب شد تا دولت برای مصرف این کالا سهمیه تعیین و مقدمات طرح حذف یارانه غیرمستقیم را فراهم کند.
اما سهمیه بندی بنزین و پس از آن اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها اثر اندکی بر مصرف این کالای آلاینده داشت.
بنابر گزارش رسمی وزارت اقتصاد در شش ماه اول اجرای این قانون به رغم چند برابر شدن قیمت، مصرف بنزین نسبت به مدت مشابه سال قبل فقط ۸۵۰ میلیون لیتر کاهش یافت.
به عبارت دیگر اجرای قانون هدفمندی یارانه ها به رغم آنکه باعث افزایش بالای قیمت در برخی کالاها و خدمات شده و همچنین هزینه استفاده از انرژی را چه برای صنعت و چه برای خانوار چندین برابر کرده، مصرف بنزین را نتوانسته کاهش دهد به نحوی که دولت برای پاسخ به تقاضا دوباره مجبور به خرید بنزین از خارج شده است.
غیر از دستیابی به هدف کاهش مصرف سوخت از جمله بنزین، دولت اکنون فشار بودجه ای بیشتری را تحمل می کند زیرا تعهد کرده تا پایان سال ۴۰هزارمیلیارد تومان یارانه نقدی به مردم بپردازد و منابع لازم در این خصوص را در اختیار ندارد.
بنابراین به نظر می رسد انتظار دولت در خصوص کاهش مصرف بنزین و نیز کاهش بار مالی یارانه ها، به رغم تحمیل شرایط ویژه به اقتصاد ایران، تا کنون محقق نشده است. البته ممکن است شش ماه برای دیدن اثرپذیری تقاضا از قیمت، زمان کافی برای ارزیابی کامل این مساله نباشد.
ناکارایی در توسعه کمی پالایشگاه ها
دولت ایران طی سالیان گذشته مطالعات اجتماعی و نظرسنجی هایی در زمینه یارانه بنزین انجام داده است.
یکی از نتایج جالب این نظرسنجی ها این بود که افکار عمومی در ایران بر این باور است که چون در ایران نفت به وفور وجود دارد، پس بنزین باید ارزان باشد.
یعنی توقع جامعه ایرانی این است که چون کشور نفت مکفی در اختیار دارند، باید فرآورده های نفتی از جمله بنزین به قیمت متفاوت از سایر جوامع در دسترس آنها باشد.
حتی اگر این باور عمومی به طور کامل درست نباشد، ولی می توان انتظار داشت که دست کم ایران با این مزیت نسبی، در بازار جهانی فراورده های نفتی شرایطی شبیه به جایگاهش در بازار نفت داشته باشد.
درحالی که به طور کامل شرایط برعکس است، ایران نه تنها صادرکننده مهمی در حوزه فرآورده های نفتی نیست، بلکه یک واردکننده بزرگ بنزین و گازوییل نیز هست.
به رغم آنکه ایران نفت کافی به عنوان ماده اولیه تولید بنزین در اختیار دارد، این امکان که نفت این کشور در پالایشگاه ها فرآوری شود و با ارزش افزوده بیشتر محصولاتی چون بنزین تولید و صادر کند را ندارد.
علت این موضوع غیر از مسائل مربوط به قیمت یارانه ای و به تبع آن میزان بالای مصرف که بالاتر به آن پرداخته شد، به نبود پالایشگاه کافی در ایران برمی گردد.
صنایع پالایشی ایران بسیار قدیمی و از نظر کمی ظرفیت تولید مناسبی ندارند. تمام دولت های پس از انقلاب تلاش کردند که حداقل به اندازه یک پنجم دوره شاه به ظرفیت پالایشگاهی ایران بیافزایند ولی همانطور که در جدول قابل مشاهده است در این زمینه موفق نبوده اند.
در حال حاضر ۹ پالایشگاه در ایران وجود دارد که هفت مورد آن بیش از انقلاب سال ۵۷ به بهره برداری رسیده است.
جمعیت ایران پیش از انقلاب کمتر از نصف میزان فعلی آن و تعداد خودروهای بنزین سوز نیز به مراتب از حال حاضر کمتر بود، بنابراین در آن دوره نه تنها نیاز داخلی برای بنزین تامین می شد بلکه فرصت صادراتی نیز مهیا بود، اما در حال حاضر با افزایش جمعیت و بالا رفتن سرانه استفاده از خودروی شخصی، ایران یکی از نیازمندان بنزین و یکی از وارکنندگان این کالا در جهان است.
329 page views
|
|
|
|