 |
سازهای ایرانی از در رفتن کوک تا استاندارد و ابداع
 |
دویچه وله فارسی
در دوران اخیر به شمار سازهای ابداعی در ایران افزوده شده و این در حالی‌ست که به باور برخی صاحبنظران سازهای پرقدمت ایرانی هنوز هم از استاندار لازم برخوردار نیستند. نگاهی به سازهای ایرانی از سه دیدگاه متفاوت.
سازهای ایرانی و خاستگاه‌شان همیشه شبه‌برانگیز بوده‌اند. هنوز نظرها‌ی متفاوتی در مورد قدمت ساز ایرانی وجود دارد. و این در حالی است که روز به روز به تعداد سازهای ابداعی افزوده می‌شود. چه منابع قابل استنادی در مورد سازهای ایرانی وجود دارد؟ آیا سازهای ایرانی از استاندارهای بین‌المللی برخوردارند؟ موسیقی ایرانی تا چه اندازه نیازمند سازهای ابداعی جدید است؟ پاسخ‌هایی بر این پرسش‌ها در گفت‌وگو با محمد رضا ژاله ، محمد رضا درویشی و رضا ضیایی؛ چهره‌هایی مطرح که مشغله‌ی ذهنی و بخشی از فعالیت‌شان سازسازی و پژوهش درباره‌ی سازها است.
محمد رضا ژاله
محمدرضا ژاله بیش از سی سال است که در کارگاه خود در یکی از محله‌های قدیمی تهران ساز می‌سازد و به گفته‌ی خودش تا به حال ۱۲۴۳ سازساخته است. او در سال ۱۳۶۰ اولین ساز ابداعی‌اش به نام "دل‌گشا" را ساخت که اکنون در موزه ساز نگهداری می‌شود.
او در طول این سال‌ها سازهای ابداعی زیادی، از جمله دل‌انگیز، دل‌آویز، دل‌نواز، مراژ،.....ساخته است. ژاله که دستی در شعر‌گفتن هم دارد از عشق و علا‌قه‌اش به سازسازی و شباهت شعر گفتن و ساز ساختن می‌گوید. اینکه در ساخت ساز از محیط اطرافش الهام می‌گیرد حتی از حشره‌ای که از پله کارگاهش بالا می‌رود.
بشنوید: گفت‌وگو با محمد رضا ژاله
او در این باره که چرا عده‌ای کار او را ابداع به حساب نمی‌آورند و صرفا تقلید از تصاویر مینیاتوری می‌دانند، می‌گوید: «مگر نمی‌گویند ابداع نیست. برای اثبات هر گفتاری ادله لازم داریم . بیایند بگویند آقای ژاله شما اگر می‌گویید این ساز را اختراع کردید، اختراع شما نیست. به این دلیل که در فلان کتیبه من این را دیده‌ام و این هم عکس‌اش است. ارائه بدهند، بنده بروم اداره‌ی ثبت اختراعات. چون آنجا ما ادعانامه می‌گذاریم که این جناب محمدرضا ژاله سازی را با این مشخصات اختراع کرده‌ام و ادعا می‌کنم که مشابه آن را در جایی ندیده‌ام، حتی در خارج از کشور ندیده‌ام و مسئول عواقب قانونی‌اش هستم. »
محمد رضا درویشی
محمدرضا درویشی برای علاقهمندان و کارشناسان موسیقی نامی آشنا و چهره‌ای مطرح است. درویشی علاوه بر آهنگ‌سازی و موسیقی فیلم، سالهاست که در زمینه نوا‌ها و سازهای بومی ایران تحقیقاتی جدی‌انجام داده است. یکی از کارهای ارزنده او در زمینه سازشناسی مناطق و اقوام مختلف ایران، مجموعه "دایره‌المعارف سازهای ایرانی" است که مراحل پژوهش آن از سال ۱۳۶۱ شروع شده و همچنان ادامه دارد.
جلد اول و دوم این مجموعه منتشر شده است. جلد اول که از سوی جامعه بین‌المللی موسیقی‌شناسی اقوام SEM (Science Ethnomusicology) به عنوان بهترین کتاب سال شناخته شد، ویژه سازهای زهی، مضرابی و آرشه‌ای است. در جلد دوم این دایره‌المعارف به سازهای کو‌به‌ای پرداخته شده است. جلد سوم که به سازهای باد‌ی اختصاص دارد تا سال آینده توسط انتشارات ماهور در اختیار علاقهمندان قرار خواهد گرفت.
این مجموعه در نوع خود، تخصصی‌ترین و مفصل‌ترین اثر پژوهشی در زمینه موسیقی اقوام است و هر جلد شامل بیش از ۴۰۰ قطعه عکس‌های نادر از نوازندگان و سازهای مناطق مختلف ایران است.
بشنوید: گفت‌وگو با محمدرضا درویشی
درویشی تکامل ساز و موسیقی ایرانی را با هم مرتبط می‌داند و معتقد است: « ساختار موسیقی با ساختار ساز یک نسبت متقابل به‌هم دارند. ساز وقتی تکامل پیدا می‌کند که موسیقی تکامل پیدا کند و موسیقی وقتی تکامل پیدا می‌کند که ساز تکامل پیدا کند. با تکامل ساز تکنیک‌های نوازندگی تکامل پیدا می‌کند و با افزایش تکنیک‌های نوازندگی ساختار ساز تغییر پیدا می‌کند. این سه رکن همه مربوط به‌هم هستند. این‌ها همه در نسبت باهم باید قرار گیرند. نمی‌شود تکنیک‌های نوازندگی خیلی پیشرفت کند، ولی ساز ابتدایی باشد. یا بالعکس.»
رضا ضیایی
رضا ضیایی حدود ده سال است که کارش را در زمینه ساخت ویلون آغاز کرده و همچنین دستی در ساخت سازهای ایرانی دارد. او پژوهش‌هایش را در خارج از ایران هم ادامه داده و مقاله‌های علمی زیادی در زمینه ساخت ویلون نوشته و ترجمه کرده است . کتاب "اطلس ساخت ویلون" هم از جمله دستاوردهای مهم او در زمینه‌ی آشنایی با این ساز است. رضا ضیایی سالهاست در ایران دوره‌های آموزشی تخصصی ساخت ویلون برگزار می‌کند.
ضیایی که نگاهی کاملا علمی به سازسازی دارد، صرف تجربه را کافی نمی‌داند و معتقد است که سازندگان ساز باید از دانش لازم در این زمینه برخوردار باشند.
بشنوید: گفت‌وگو با رضا ضیایی
به باور وی: «بهتر است که ما از دانش، خرد و تجربه توام باهم استفاده کنیم. به‌هرحال تجربه ابزاری‌‌است که ما به وسیله‌ی آن می‌آزماییم، دانشی را که به صورت اکتساب یا به صورت تجربه‌ای که قبلاً تکرار شده به‌کار می‌بندیم. من فکر می‌کنم که همه‌ی این عوامل باید باشند تا کار پیش برود. حتی یک آزمایش علمی هم نیاز به تجربه‌کردن دارد. اما این که ما فقط تجربه کنیم بدون این که علم پشتوانه‌ی آن باشد، من آن را شخصاً انتخاب نمی‌کنم. »
513 page views
|
|
|
|